واژه اکراه در حقوق چه معنایی دارد؟ اکراه در حقوق به معنای مجبور کردن و وادار کردن یک نفر به عملی است که در حالت اول انجام نمی‌داده یا به انجام آن رضایت نمی‌داده است. معنای لغوی واژه اکراه وادار کردن قهری فرد به کاری است و این کلمه در فقه و حقوق به یک معناست.

در این مقاله میخوانید:
واژه اکراه در کتاب و سنت
واژه اکراه در سنت
شروط اکراه در قانون
انواع اکراه در فقه حنفی
آثار اكراه‌ در حقوق
اكراه‌ با تهديد مالى‌
اكراه‌ در حقوق‌ جزا

در تعریف فقهی واژه اکراه به معنای الزام و اجبار انسان به کاری است که بر اساس طبع یا شرع آن را ناخوشایند می‌داند و با وجودی که به این کار تمایلی ندارد برای رفع یک مسئله شدیدتر آن را انجام می‌دهد.

در مسائل حقوقی و قانونی اکراه با اضطرار یکسان نیست. در حقیقت اکراه زمانی رخ می‌دهد که فرد چاره‌ای جز انجام یک کار ندارد؛ یعنی با فشار دیگران یا تهدید و اجبار کار را انجام می‌دهد؛ اما در اضطرار فرد ملزم به کار نامطلوبی می‌شود اما این انتخاب از سوی خود فرد است نه از سر اجبار و فشار.

چنانچه با اکراه یا در شرایط فشار مرتکب جرمی شده‌اید، در اولین فرصت باید با یک وکیل ارتباط برقرار کنید؛ زیرا باید بتوانید در دادگاه اکراه خود را ثابت کنید و اثبات اکراه و اجبار در نتیجه پرونده حقوقی و کیفری تأثیر به سزایی دارد.

تماس فوری با تیم حقوقی متخصص در شهر شما

تماس با تلفن‌های 09150998001 و 09393106011

واژه اکراه در کتاب و سنت

حال که درباره اکراه در حقوق صحبت کردیم باید اکراه را در کتاب و سنت نیز بررسی کنیم. بحث اکراه در دین اسلام، قرآن و سنت پیامبر بارها موردبحث قرار گرفته است؛ اما کاربرد حقوقی نداشته است؛ مثلاً اگر فردی از سر اکراه حرف کفرآمیزی بزند، مورد عفو پروردگار قرار می‌گیرد. این مسئله زمانی مطرح می‌شود که یک مسلمان در جمعیتی کافر یا دشمن‌گیر می‌افتد و مورد بازجویی و تفتیش عقیده قرار می‌گیرد؛ مثلاً جان خودش یا اطرافیانش به خطر می‌افتد بنابراین با اکراه با جمع همراه می‌شود.

با توجه به رسوم اعراب به فروش زنان و رواج هرزگی و اجبار زنان اسیر به ارتباط با اسیر کنندگان که در میان اعراب، در یک آیه قرآن مردم را از وادار کردن کنیزانی که اکراه دارند به هرزگی منع می‌کند؛ اما ذکر می‌کند که اگر کنیز از سر اکراه و به اجبار دیگران وادار به این کار شود، خداوند بخشنده خواهد بود. این مسئله ای است که در تاریخ بسیار دیده شده و بعداً آیاتی در منع این کار بیان شد که در دوران پیامبر و امام علی علیه‌السلام این رفتار را در میان اعراب تا حد زیادی کنترل کرد؛ اما بعداً در دوران خلفای اموی و عباسی این رسوم جاهلی بار دیگر تکرار می‌شد.

همچنین بر اساس حکم بعضی از علمای دینی، عذر داشتن افراد مستضعف و بندگان با اکراه آنها یکسان است و به استناد ایات قرآن، این افراد در آخرت بابت عملی که از سر اکراه و اجبار انجام داده‌اند بازخواست نمی‌شوند.

برای انجام مشاوره حقوقی تلفنی و حضوری کلیک کنید.

واژه اکراه در سنت

در ادامه توضیح اکراه در حقوق ، بیایید درباره اکراه در سنت صحبت کنیم . در سنت پیامبر این مسئله در بعضی از حوادث ذکر شده است. یکی از شناخته‌شده‌ترین این احادیث حدیث رفع است که یکی از حدیث‌های کوتاه و معتبر در منابع اهل سنت است.

این حدیث چنین است: از امت مسلمان نُه چیز برداشته شده است: ۱. خطا؛ ۲. فراموشی؛ ۳. آنچه نمی‌دانند؛ ۴. آنچه تاب و توانش را ندارند (ما لا یطیقون)؛ ۵. آنچه از سرِ اضطرار انجام می‌دهند؛ ۶. کاری که به مجبور شوند (اکراه)؛ ۷. فال بد زدن؛ ۸. از روی وسوسه به آفرینش اندیشیدن؛ ۹. رشک ورزیدن تا زمانی که بر زبان یا دست جاری نشود

همین‌طور که می‌بینید اکراه موردی است که به فرمایش پیامبر مورد بازخواست قرار نمی‌گیرد. این روایت از ابن عباس ذکر شده است. همچنین بر این اساس در صورت خطا، فراموشی یا اکراه برداشته می‌شود.

بر اساس فقه اسلامی، با توجه به این‌که افراد مکلف، کاری را در اجبار و اکراه انجام دهند از نظر تکلیف و احکام تکلیفی بسیار مهم است؛ زیرا اکراه می‌تواند در کارهای عبادی، معاملات و کارهای دیگر مصداق پیدا کند. در حقیقت هیچ کدام از مسائل فقهی جدا از بحث اکراه نیست؛ بنابراین در متون دینی مذاهب مختلف درباره اموری که از سر اکراه و اجبار انجام شده صحبت شده است.

با توجه به دیدگاه دین و احادیث و آیات قرآن، این طور استنباط شده است که عملی که از سر اکراه انجام می‌شود مجازات نمی‌شود. ازآنجایی‌که قوانین ایران بر پایه دین اسلام است، در صورت اثبات اکراه و اجبار متهم، فرد ممکن است در میزان مجازات تخفیف گرفته و حتی مجازات نشود.

شروط اکراه در قانون

اکراه در حقوق جنبه های دیگری نیز دارد. یادآوری می‌کنیم مسائلی مانند اجبار، عدم رضایت و ناچار بودن که در تعریف اکراه به کار رفته است، مسائلی نسبی هستند و با توجه به اینکه اکراه مرتکب جنبه حقوقی دارد، لازم است یک سری شرایط برای تحقق آن مشخص شود. شرایط اکراه بر اساس ادیان مختلف و عرف اجتماع مشخص می‌شود. در ادامه به بعضی از این شرایط اشاره می‌کنیم

اولین شرط این است که اکراه کننده قادر باشد که تهدید خود را عملی کند، بنابراین تنها تهدید شدن فرد موجب نمی‌شود که عمل او موجه باشد.
دومین شرط این است که فرد اکراه شونده از وقوع تهدید بترسد. بعضی از فقها تهدید به صدمه‌ای آجل در آینده را مربوط به اکراه محسوب نمی‌کنند.
سومین شرط مرتبط با شدت ضرری است که تهدید موجب آن می‌شود. از نظر فقها ضرر جانی و نقص عضو شدید حد قانونی تحقق اکراه است. در برخی از موارد نیز گرسنگی چند روزه و حبس از نظر بعضی از فقها معتبر است و از نظر برخی معتبر نمی‌باشد.

برای انجام مشاوره حقوقی تلگرامی و آنلاین کلیک کنید.

انواع اکراه در فقه حنفی

در فقه حنفی اکراه از نظر شدت خسارتی که وارد می‌کند به دو دسته تقسیم می‌شود:

اکراه ملجی مثل قتل
اکراه غیرملجی مانند حبس موقت

چهارمین شرط این است که اکراه شونده نسبت به کاری که موضوع اکراه است در شرایطی قرار گیرد که در صورت اکراه نکردن و امتناع ورزیدن، ممکن است امتناع از نظر حفظ حقوق خود و دیگران یا حدود شرعی باشد.

آثار اكراه‌ در حقوق

با تحقق یافتن شروط اکراه، فرد اکراه شونده تکلیف و وظیفه‌ای ندارد جز اینکه کار درخواست شده را انجام دهد و از خسارت‌های ناشی از امتناع در امان بماند؛ این مسئله به خصوص در قرآن و سنت مورد تائید است.

اكراه‌ با تهديد مالى‌

در شرایط تحقق اکراه، قدر متیقن در مباحث حقوق تطبیقی، اکراه با تهدید به از دست دادن جان یا نقص در اعضای بدن فرد است. یکی از موارد حساس درباره واژه اکراه، تهدید مالی در معاملات است.

ماده 202 قانون مدنی در این زمینه بیان می‌کند:

«… نسبت‌ به‌ جان‌ يا مال‌ يا آبروی خود تهديد كند …»، به‌ صراحت‌ تهديد غیرقابل‌تحمل‌ نسبت‌ به‌ اموال‌ِ تهدیدشونده‌ را از عوامل‌ تحقق‌ اكراه‌ شمرده‌ است‌، اما در ماده ۲۰۴، در سخن‌ از تهديدی كه‌ متوجه‌ خويشاوندان‌ اکراه شونده‌ گردد، تعبير «تهديد طرف‌ معامله‌ در نفس‌ يا جان‌ يا آبروی اقوام‌ نزديک او …»