دیه مجازاتی نقدی است که در جنایت‌های غیرعمدی که در آنها امکان قصاص وجود ندارد پرداخت می‌شود. مانند آسیب به اعضای بدن یا قتل غیرعمدی که حکم مجازات آن قصاص نیست. بنابراین در جنایت‌های غیرعمدی که به جان و جسم افراد وارد می‌شود و امکان قصاص وجود ندارد، دیه پرداخته می‌شود. در ادامه شما را به طور کامل با سوال دیه چیست آشنا میکنیم و انواع و توضیجات کامل آن را بررسی میکنیم.
انواع دیه
- دیه نفس
- دیه اعضا
- دیه منافع
در قوانین اسلام و همچنین قانون کشور ما، به جسم و جان انسان‌ها اهمیت زیادی داده شده است. بنابراین هیچ‌کس حق ندارد به جان یا بدن دیگری تعرض کند یا آسیب وارد کند. اهمیت این موضوع آن‌قدر زیاد است که قانون برای آن مجازات‌هایی را در نظر گرفته است.
چنانچه فردی عمداً یا سهواً به‌سلامتی یا زندگی فرد دیگری آسیبی بزند و موجب آسیب مادی، فوت یا معلولیت در فرد گردد، از نظر قانون او موظف به جبران خطای خود خواهد بود و مطابق قانون باید دیه یا ارش مشخص‌شده را پرداخت کند. مبلغ این دیه متناسب با آسیب وارده تعیین می‌شود.
در این مقاله به توضیح درباره دیه و شرایط آن می‌پردازیم.
دیه از دیدگاه قانون
در ماده 17 قانون مجازات اسلامی آمده است: «دیه، اعم از مقدر و غیر مقدر، مالی است که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایت عمدی، در مواردی که به هر جهت قصاص ندارد، به موجب قانون مقرر می‌شود.»
توضیحاتی درباره انواع دیه
دیه انواع مختلفی دارد که درباره هرکدام توضیح خواهیم داد:
دیه قتل: این دیه مربوط به زمانی است که فرد عمداً یا سهواً فردی را به قتل رسانده باشد. میزان دیۀ قتل برابر با دیۀ کامل انسان است که در ماه حرام 800 میلیون تومان و در ماه غیر حرام 600 میلیون تومان می‌باشد. پرداخت دیه در جرائم عمدی زمانی انجام می‌شود که ولی دم بپذیرند به جای قصاص، دیه دریافت کنند.
دیۀ اعضای بدن: این نوع دیه زمانی پرداخت می‌شود که آسیب بر یکی از اعضای بدن باشد. مبلغ این دیه متناسب با عضو آسیب‌دیده در قانون مشخص‌شده است اما چنانچه دیه عضو آسیب‌دیده در قانون مشخص نباشد، برای آن اُرش تعیین می‌گردد.
دیۀ منافع اعضا: چنانچه فردی آسیبی به یکی از اعضای بدن دیگری بزند که در آن توانایی آن عضو آسیب ببیند. مثلاً دست به درستی حرکت نکند یا گوش سالم باشد اما توانایی شنیدن آن اختلال پیدا کند، فرد باید دیۀ آن را بپردازد.
دیۀ جراحت: آسیب‌های وارده به دیگران که موجب جراحت‌های شدید شوند مانند زخم عمیق روی صورت و یا کبودی یا اثر شکستگی روی سر باید مطابق دیۀ مشخص‌شده برای آن آسیب که در قانون مشخص‌شده پرداخت نماید.
همچنین تقسیم‌بندی دیگری نیز برای انواع دیه وجود دارد :
دیۀ مقدر: چنانچه میزان دیۀ عضو آسیب‌دیده مشخص باشد به آن دیه مقدر میگویند
دیۀ غیر مقدر: اگر دیۀ عضو آسیب‌دیده در قانون مشخص نباشد، به آن ارش گفته می‌شود که مبلغ آن را قاضی متناسب با نظر پزشکی قانونی مشخص می‌کند.
دیۀ اعضای بدن چیست؟
مطابق قانون، اگر فردی به هر نحو موجب صدمه، قطع یا نقص در عملکرد یکی از اعضای بدن شخص دیگری شود، موظف به پرداخت دیه همان عضو است. این دیه متناسب با نوع عضو و شدت آسیب، یا در شرع مشخص شده و یا قاضی با نظر پزشکی قانونی آن را تعیین می‌کند.
دیه ناقص بودن یا ازکارافتادگی عضو چطور حساب می‌شود؟
اگر عضو قطع نشود ولی کارایی خود را از دست بدهد (مثلاً دست فلج شود یا چشم ببیند ولی تار باشد)، دیه براساس درصد ازکارافتادگی عضو تعیین می‌شود که پزشکی قانونی مشخص می‌کند.
مثال:
- ازکارافتادگی کامل دست = دیه کامل دست
- کاهش ۵۰٪ کارایی دست = ۵۰٪ دیه دست
دیه اعضایی که در قانون مشخص نشده‌اند
اگر عضوی از بدن آسیب ببیند ولی در قانون برای آن دیه معین نشده باشد، به آن ارش گفته می‌شود. ارش نیز نوعی دیه است ولی مبلغ آن را قاضی با کمک نظر پزشکی قانونی و شرایط پرونده تعیین می‌کند.
مثال: اگر فردی به‌گونه‌ای آسیب ببیند که تعادلش برای همیشه دچار اختلال شود، و این آسیب در قانون دیه مشخص نداشته باشد، قاضی ارش تعیین می‌کند.
نکات مهم دربارۀ دیۀ اعضای بدن
- برای زن و مرد برابر است؟
در اعضای بدن، دیه زن و مرد در برخی موارد ممکن است تفاوت داشته باشد. تا سقف یک‌سوم دیه کامل برابر است، اما از آن بیشتر تفاوت پیدا می‌کند. البته با اصلاحات قانونی و پرداخت مابه‌التفاوت توسط دولت در موارد خاص، در عمل این تفاوت کاهش یافته است. - در صورت بهبود عضو، دیه تعلق می‌گیرد؟
اگر آسیبی وارد شده اما عضو بعداً بهبود یابد، دیه براساس میزان آسیبی که باقی مانده محاسبه می‌شود. اگر هیچ اثری باقی نماند، ممکن است ارش جزئی تعلق گیرد یا اصلاً دیه‌ای پرداخت نشود. - چه کسی میزان دیه را تعیین می‌کند؟
مقدار دیه هر عضو در قانون مشخص شده اما اگر آسیب جزئی یا ترکیبی باشد، تعیین نهایی با نظر پزشکی قانونی و حکم قاضی خواهد بود.
بیشتر بدانیم:
مجازات های حدی- مجازات جرم زنا در اسلام
موارد پرداخت دیه
بر اساس قانون در چه مواردی باید دیه پرداخت شود؟
مطابق ماده 17 قانون مجازات اسلامی می‌توان گفت موارد پرداخت دیه شامل آسیب غیر عمد بر جان افراد یا جسم آنها و جنایت‌های عمدی است که به هر دلیلی امکان قصاص وجود ندارد و یا ولی دم به جای قصاص، بر گرفتن دیه رضایت داده‌اند. البته برای هر عضو بدن و هر آسیبی ، دیۀ مشخصی وجود دارد که تعیین میزان آن برعهدۀ پزشکی قانونی می باشد. مثلا دیۀ آسیب به سر با دیۀ شکستگی پا یا قطع عضو متفاوت است.
توصیه ما به شما این است که در چنین پرونده هایی از راهنمایی و مشاوره یک وکیل کیفری بهره مند شوید. یک وکیل پایه یک دادگستری در شهر خود پیدا کنید و از او بخواهید تا اطلاعات لازم را در زمینه پرونده شما بررسی کند.
دیه قابل تقسیط است؟ شرایط پرداخت قسطی دیه
بله. طبق ماده ۳۱ قانون مجازات اسلامی، در صورتی‌که پرداخت‌کننده دیه (قاتل یا جانی) توان پرداخت یک‌جای دیه را نداشته باشد، با نظر دادگاه، می‌تواند دیه را به اقساط بپردازد.
شرایط:
- متهم باید درخواست تقسیط را با ارائه دلیل (مثلاً فقر، عدم توان مالی) به دادگاه ارائه کند.
- دادگاه با بررسی وضعیت مالی و احراز عجز، حکم به تقسیط می‌دهد.
- مهلت پرداخت اقساط دیه معمولاً تا دو سال قمری برای دیه کامل است، اما در موارد خاص ممکن است بیشتر شود.
آیا دیه ارث است؟ دیه به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟
بله. دیه در حکم مال محسوب می‌شود و پس از مرگ فرد، به ورثه قانونی او تعلق می‌گیرد. در واقع، دیه مانند یک مال یا طلب است که از طرف شخص فوت‌شده باقی می‌ماند و مطابق قواعد ارث بین ورثه تقسیم می‌شود.
تقسیم دیه:
اگر مثلاً یک مرد مسلمان فوت کند و ورثه او فقط همسر، پدر، مادر و دو فرزند باشند، دیه بین آنها مطابق با قواعد ارث در فقه اسلامی تقسیم می‌شود.
- فرزند پسر دو برابر دختر ارث می‌برد
- همسر یک‌هشتم از دیه دریافت می‌کند
- مادر و پدر در صورت وجود فرزند، یک‌ششم می‌برند
نکته مهم
اگر ولی‌دم (مثلاً پدر مقتول) گذشت کند، این گذشت فقط مربوط به قصاص است و حق دیه همچنان باقی است، مگر اینکه آن را نیز ببخشد.
چه کسانی مسئول پرداخت دیه هستند؟ (در قتل عمد، شبه‌عمد و خطای محض)
الف) قتل عمد:
در قتل عمد، در صورتی که ولی‌دم از قصاص صرف‌نظر کند و دیه بخواهد، خود قاتل موظف به پرداخت دیه است.
ب) قتل شبه‌عمد:
در این حالت، قاتل موظف به پرداخت دیه است اما پرداخت آن از مال خودش یا خانواده‌اش بستگی به شرایط دارد.
ج) قتل خطای محض:
در این موارد (مثل حوادث رانندگی)، عاقله یا صندوق تأمین خسارت‌های بدنی مسئول پرداخت هستند.
- عاقله: خویشاوندان پدری نزدیک فرد (در موارد خاص)
- در تصادف رانندگی: شرکت بیمه و سپس صندوق تأمین خسارت