وکیل کیفری در مشهد: یکی از مسائل رخ داده در پرونده‌های کیفری، بحث قتل و قصاص مسلمان در برابر غیرمسلمان است. همان‌طور که میدانیم در دین اسلام قصاص به رسمیت شناخته شده است؛ اما اگر طرف مقابل این پرونده یک غیرمسلمان باشد آیا قانون یکسان است؟ درصورتی‌که یک فرد مسلمان جنایتی عمدی را علیه فردی کافر انجام دهد، کافر بودن فرد مورد آسیب قرار گرفته موجب از بین رفتن مجازات قصاص برای مسلمان نمی‌شود.شرایط قصاص مسلمان در برابر غیرمسلمان چیست؟
مطابق ماده 310 قانون مجازات اسلامی و ماده 302 این قانون، یکی از مجازات‌های مشخص‌شده در قانون مجازات اسلامی، درصورتی‌که یک قتل یا جنایت به صورت عمدی انجام شود و موجب آسیب دیدن اعضای بدن افراد یا کشته شدن آن‌ها شود، فرد آسیب‌دیده یا اولیای دم او می‌توانند درخواست قصاص داشته باشند و یا به جای قصاص دیه دریافت کنند.
در ماده 302 قانون مجازات اسلامی، برای اجرای قصاص یکسان بودن عقل و دین افراد را شرط انجام قصاص می‌داند. سؤالی که در این بخش ایجاد می‌شود این است که قصاص مسلمان در مقابل فرد کافر که دین یکسانی ندارند چه مسئله‌ای دارد؟ باید بدانید که این حکم شرعی و قانونی در کنار هم موجب می‌شود که قصاص فرد مسلمانی که جرمی بر علیه یک کافر انجام می‌دهد فقط و فقط در شرایط خاصی امکان‌پذیر است.
قصاص مسلمان در برابر کافر
پیش از اینکه درباره این مسئله که صحبت کنیم که آیا مسلمانی که جرمی در قبال کافر انجام داده باشد قصاص می‌شود یا خیر باید درباره مفهوم قصاص کردن و دلایل وجود این نوع مجازات صحبت کنیم.
ماده 14 قانون مجازات پیش‌بینی با بیان انواع مجازات‌ها بیان می‌کند که در شرع اسلام و قانون ایران مجازات شامل چهار دسته می‌شود. دیه، تعزیرات، حد و قصاص
در ماده 16 قانون مجازات اسلامی آمده است که:
قصاص، مجازات اصلی جنایات عمدی بر نفس، اعضا و منافع است که به شرح مندرج در کتاب سوم این قانون، اعمال می‌شود
با توجه به تعریف بیان شده در ماده 16 قانون مجازات اسلامی و مواردی که درباره قصاص در این قانون گفته شده باید بگوییم که مجازات قصاص زمانی صادر می‌شود که یک فرد به عمد مرتکب جنایتی در برابر افراد دیگر گردد و به جسم و جان دیگری آسیب بزند؛ بنابراین هرکس که عمداً جنایتی مرتکب شود، باید قصاص گردد.
انواع مختلفی از قصاص در قانون ایران تعریف شده است که می‌تواند شامل قصاص جان یعنی اعدام و قصاص عضو گردد.
قصاص عضو به معنای این است که جراحتی عین جراحتی که مجرم انجام داده بر بدن او وارد شود. چنانچه امکان این مسئله وجود نداشته باشد، مجرم باید دیه عضو آسیب‌دیده را بپردازد. همچنین در مورد قصاص جان نیز درصورتی‌که مجرم بتواند ولی دم را راضی کند به جای اعدام، مطابق دیه مشخص شده قانونی باید پرداخت کند.
ماده 301 قانون مجازات اسلامی درباره شرایط اثبات و تحقق قصاص می‌گوید:
قصاص، در صورتی ثابت می‌شود که مرتکب، پدر یا از اجداد پدری مجنی علیه نباشد و مجنی علیه، عاقل و در دین با مرتکب مساوی باشد. تبصره- چنانچه مجنی علیه، مسلمان باشد، مسلمان نبودن مرتکب، مانع قصاص نیست.
بر اساس این ماده اگر کسی جرم بر او وارد شده عاقل باشد و دین او با دین مجرم برابر باشد، قصاص وارد می‌شود و درصورتی‌که دین دو طرف یکسان نباشد، اگر کسی که مرتکب جرم شده از نظر دینی از فرد آسیب‌دیده برتر باشد، یا اینکه پدر و پدربزرگ فرد آسیب‌دیده باشد، قصاص انجام نمی‌شود.
اما چنانچه فردی که جرم علیه او انجام شده دین بالاتری داشته باشد یا درصورتی‌که یک فرزند، پدر یا پدربزرگ خودش را بکشد، قصاص انجام می‌شود.
نقش دین در قصاص
بنا بر اصولی که یاد کردیم، چنانچه دین دو طرف برابر نباشد، اگر مرتکب جرم عمدی مسلمان باشد و فرد آسیب‌دیده کافر مستامن، ذمی یا معاهد باشد، یکسان نبودن دین موجب نمی‌شود که فرد مسلمان از مجازات قصاص فرار کند و قصاص بر او اعمال می‌شود.
چند تعریف مرتبط با قصاص مسلمان در برابر غیرمسلمان
در اینجا لازم است تعریف کلمات بیان شده در این قانون را بیان کنیم.
شخص معاهد: فرد کافری است که با مسلمانان هم پیمان است و این امید وجود دارد که روزی مسلمان شود و به همین دلیل در سرزمین اسلامی در امنیت زندگی می‌کند.
کافر مستامن: شخص غیر مسلمانی است که وارد سرزمینهای اسلامی شده و در کشور اسلامی دارای امان و پناه است.
ذمی: ذمی یا اهل ذمه به صاحبان کتابهای آسمانی گفته می‌شود. افرادی مانند یهودیان، زرتشتیان و مسیحیان که در سرزمینهای متعلق به مسلمین به خاطر پیمانی که با مسلمانان بسته اند دارای مصونیت هستند و مطابق قانون باید از آن‌ها حفاظت شود.
با توجه به این تعریف باید بگوییم که فرد مسلمانی که مرتکب جرمی شود که مستلزم مجازات قصاص است، تنها درصورتی‌که قصاص نیمشود که طرف مقابل کافر غیر مستامن، غیر معاهد و غیر ذمی باشد. در غیر این صورت جرم وی مشمول قصاص میگردد.
بیشتر بدانیم:
شرایط طلاق به دلیل باکره نبودن زوجه
آیا ازدواج مسلمان با غیرمسلمان امکان پذیر است؟
حکم شرعی قصاص مسلمان در برابر کافر
در قسمت قبل مقاله درباره حکم قانونی قصاص مسلمان در برابر کافر صحبت کردیم. در این بخش درباره نظر شرع درباره این مسئله صحبت میکنیم.
از نظر شرع اسلام در این مورد دیدگاههای مختلفی وجود دارد.
برخی از فقها معتقدند که با توجه به آیه نی سبیل
لن یجعل الله للکافرین علی المومنین سبیلا (سوره نسا – 141)
که معنای آن می‌شود
خداوند، برای کافران، نسبت به مسلمان، راه و سلطه ای قرار نمی دهد
مسلمان در قبال جرمی که عمدا بر کافر انجام داده باشد قصاص نمی‌شود و معتقدند که بر اساس این آیه اولیای دم فرد کافر، نمیتوانند برای مسلمان تقاضای قصاص کنند زیرا این با قاعده ضرار در اسلام تناقض دارد.
اما عده دیگری از فقها پاسخ این سوال را در آیه 31 سوره اسرا بیان میدارند.
و من قتل مظلوما، فقد جعلنا، لولیه سلطانا” یعنی، هرکس به ناحق کشته شود، وارث او را حجت قرار دادیم.
و همچنین آیه 32 سوره مائده که میفرماید:
من قتل نفسا بغیر نفس، او فساد فی الارض، فکانما قتل الناس جمیعا و… یعنی هرکس جانی را بدون فساد او در زمین بکشد، گویا تمام مردم را کشته است.
در این آیات مشخص شده است که جان انسان مقدس و محترم است و هرکس که مرتکب جنایتی بر علیه دیگری شود فارغ از دینی که دارد باید مجازات شود.
سند دیگر در این ماجرا نامه 53 امام علی علیه السلام در نهج البلاغه است که می فرماید:
ظلم به کافری که درصدد آزار مسـلمانان نباشـد، حـرام اسـت.
مطابق این فرموده دین هیچ مسلمانی به او این حق را نمیدهد که بر فردی غیر مسلمان ظلم کند و اگر کسی چنین عملی را انجام داد، مطابق قوانین اسلام با او برخورد می‌شود.
حکم قانونی مجازات قصاص کافر در برابر مسلمان
در قسمت قبل دیدگاه شرعی را در زمینه قصاص مسلمانی که جرمی در برابر کافر انجام داده بیان کردیم. در این قسمت این مسئله را بررسی میکنیم که اگر این مسئله برعکس باشد یعنی غیر مسلمانی عمدا مسلمانی را بکشد یا به او آسیب بدنی بزند آیا قصاص جایز است؟
پاسخ این سوال در ماده 310 قانون مجازات اسلامی بیان می‌شود. این ماده قانونی در این خصوص بیان میدارد:
هرگاه غیر مسلمان، مرتکب جنایت عمدی بر مسلمان، ذمی، مستامن و معاهد شود، حق قصاص ثابت است. در این امر تفاوتی میان ادیان، فرقه ها و گرایش های فکری نیست؛ اما اگر مسلمان، ذمی، مستامن و معاهد بر فرد غیر مسلمانی که ذمی، مستامن و معاهد نیست جنایتی وارد کند، قصاص نمی‌شود. در این صورت فرد به مجازات تعزیزی مشخص شده در کتاب پنجم تعزیزات محکوم میگردد.
همچنین در تبصره های این ماده درباره قصاص مسلمان در برابر غیرمسلمان آمده است که:
تبصره 1: غیر مسلمانی که ذمی، مستامن و معاهد نیستند و تابعیت ایران را دارند یا تابعیت کشورهای خارجی را دارند و با رعایت قوانین و مقررات وارد کشور شده اند، در حکم مستامن می باشند.
تبصره 2: اگر مجنی علیه، غیر مسلمان باشد و مرتکب پیش از اجرای قصاص، مسلمان شود، قصاص ساقط می‌شود و علاوه بر پرداخت دیه، به مجازات تعزیری مقرر در کتاب پنجم تعزیزات محکوم می‌شود.
بند دوم این ماده بیان می‌کند که مسلمان بودن یک فرد او را از مجازات قصاص جرمی که مرتکب شده مبرا نمیکند.
امیدواریم که این مقاله اطلاعات کافی درباره قصاص مسلمان در برابر غیرمسلمان را به شما عزیزان ارائه کرده باشد.درصورتی‌که مایلید درباره قصاص مسلمان در برابر غیرمسلمان و احکام مرتبط با آن بیشتر بدانید می توانید در کانال تلگرامی پرسشهای حقوقی موسسه مهر آرتا نوین عضو شوید و سوالات حقوقی خود را در زمینه های مختلف حقوقی و کیفری با کارشناسان ما مطرح کنید.