جرم جعل مادی یکی از زیرشاخه‌های جعل است. این جرم از جرائم علیه آسایش و امنیت جامعه است. مرتکبین این جعل با دستکاری اسناد و مدارک، امنیت و آسایش جامعه و افراد آن را قربانی سودجویی خود می‌کنند.
در جرم جعل دو جنبه مهم وجود دارد یکی آسیب مالی است که در اثر جعل به افراد وارد می‌شود و دیگری جنبه غیرمالی مسئله است که باعث شک و تردید در جامعه و از بین رفتن اعتماد عمومی مردم می‌شود.در این مقاله بیشتر با جرم جعل مادی و جعل منوی آشنا می‌شویم.
تماس فوری با تیم حقوقی متخصص در شهر شما
تماس با تلفن‌های 09150998001 و 09393106011
عناصر اصلی جرم جعل مادی
جرم جعل را می‌توان یک جرم ویژه دانست. همان‌طور که میدانید در وقوع هر جرم کیفری سه رکن باید وجود داشته باشد. رکن مادی جرم، رکن معنوی جرم و رکن قانونی جرم؛ اما در جرم جعل علاوه بر این سه مورد، رکن ضرری یا عنصر ضرری نیز لازم است؛ یعنی جرم جعل باید موجب ضرر بالقوه برای افراد شود.
اینکه ضرر حاصله بالقوه باشد یا بالفعل نیز دربیاید در بعضی موارد در حکم قاضی تأثیرگذار است. حتی در بعضی از آراء قدیمی دیوان عالی کشور بر این مسئله تأکید شده است.
در رأی شماره 1314 مورخه 1318/06/19 بیان شده است:
… اضرار آنی شرط تحقق جرم فعل نیست، بلکه عمل جعل اگر در آینده و حتی بالقوه متضمن ضرر دیگری باشد، مورد با موارد مربوط به جعل منطبق است؛ بنابراین از بین بردن عمدی سند مجعول اصولاً مانع تعقیب جرم نخواهد بود.
در ادامه بیشتر به جرم جعل مادی و معنوی و مسائل مرتبط با آن اشاره می‌کنیم.
برای انجام مشاوره حقوقی تلفنی و حضوری کلیک کنید.
جرم جعل مادی و استفاده از سند جعل شده
سند جعل شده یا سند مجعول چیست؟ باید بدانید همان‌طور که جعل کردن یک مدرک جرم است، استفاده از سند و مدارک جعل شده نیز جرمی جداگانه محسوب می‌شود.استفاده از سند جعل شده یک نوع کلاهبرداری است و فردی که اقدام به جعل سند کند و یا با آگاهی از جعلی بودن سند از آن استفاده کند مرتکب جعل و کلاهبرداری شده است. البته رسیدگی به این جرم در شرایط خاص، قوانین ویژه خود را دارد که مقامات قضایی و وکلای دادگستری فعال در این حوزه بهتر می‌توانند درباره آن صحبت کنند؛ بنابراین اگر درگیر جرم جعل شدید باید به یاد داشته باشید که کمک گرفتن از یک وکیل متخصص بهترین راه‌حل پیش روی شماست. در صورت درگیری در این جرم با یک وکیل کلاهبرداری یا وکیل جعل و کیفری در سامانه حقوقی عدلاک ارتباط برقرار کنید تا در اولین فرصت به صورت تلفنی یا حضوری پاسخگوی سؤالات شما باشند.
چرا میگوییم که جعل جرمی مطلق است؟
براساس تعاریف قانونی، جعل، جرم مطلق حساب می‌شود. معنای جرم مطلق این است که به محض اینکه فرد مرتکب جعل می‌شود جرم انجام گرفته و قابل مجازات است و حتماً نباید از آن سند مجعول استفاده شود تا جرم رخ دهد. بلکه صرف جعل کردن مدارک و اسناد، جرم به حساب می‌آید.
تعریف جرم جعل در قانون مجازات اسلامی چیست؟
جرم جعل تعریف مشخصی در قانون مجازات اسلامی ندارد؛ اما برای قضاوت درباره این جرم از مصادیق قانونی استفاده می‌شود. ما در اینجا چند مورد از این مصادیق را با شما به اشتراک می‌گذاریم:
ماده 523 قانون مجازات اسلامی بیان می‌کند:
جعل و تزویر عبارتند از: ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر یا امضای اشخاص رسمی یا غیررسمی خراشیدن یا تراشیدن یا قلم بردن یا الحاق یا محو یا اثبات یا سیاه کردن یا تقدیم یا تأخیر تاریخ سند نسبت به تاریخ حقیقی یا الصاق نوشته‌ای به نوشته دیگر یا بکار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر این‌ها به قصد تقلب.
براساس این موارد می‌توانیم بگوییم که جعل کردن به معنای تغییر دادن یک نوشته یا مدرک با هدف جایگزینی آن به جای اصل مدرک میباشد.
برای انجام مشاوره حقوقی تلگرامی و آنلاین کلیک کنید.
عنصر قانون جرم جعل چیست؟
در قانون تعزیرات ایران روش‌های مختلفی برای انجام جعل مشخص شده است. جرم جعل مدارک انواع مختلفی دارد مثلاً ساختن یک قولنامه جعلی، ساخت سند جعلی، استفاده از مهر جعلی یا جعل امضا نمی‌تواند عنصر قانونی جرم محسوب شوند زیرا جعل یک جرم ثابت نیست که مجازات یکسانی داشته باشد؛ بنابراین مجازات این جرم به صورت تعزیرات و براساس نوع جرم واقع شده معین می‌شود.ماده 524 قانون مجازات اسلامی میگوید:
هر کس احکام یا امضاء یا مهر یا فرمان یا دستخط مقام رهبری و یا روسای سه قوه را به اعتبار مقام آنان جعل کند یا با علم به جعل یا تزویر استعمال نماید به حبس از سه تا پانزده سال محکوم خواهد شد.
ماده 525 قانون مجازات اسلامی میگوید:
هرگاه شخصی عملی انجام دهد که موجب تحریک یا وحشت حیوان گردد ضامن جنایت‌هایی است که حیوان در اثر تحریک یا وحشت وارد می‌کند مگر آنکه عمل مزبور مصداق دفاع مشروع باشد.
ماده 526 قانون مجازات اسلامی بیان می‌کند:
هرگاه دو یا چند عامل، برخی به مباشرت و بعضی به تسبیب در وقوع جنایتی، تأثیر داشته باشند، عاملی که جنایت مستند به اوست ضامن است و چنانچه جنایت مستند به تمام عوامل باشد به طور مساوی ضامن می‌باشند مگر تأثیر رفتار مرتکبان متفاوت باشد که در این صورت هر یک به میزان تأثیر رفتارشان مسئول هستند. در صورتی که مباشر در جنایت بی‌اختیار، جاهل، صغیر غیرممیز یا مجنون و مانند آنها باشد فقط سبب، ضامن است.
روش‌های انجام جرم جعل مادی
پیش از این به مصادیق جرم جعل مادی و جعل معنوی اشاره کردیم حال چند مورد از این جعل را نام میبریم:
- ساختن سند یا جعل اسناد
- جعل مهر و امضای رسمی و غیررسمی دیگران
- خراشیدن یا تراشیدن نوشته
- قلم بردن در سند
- الحاق کردن
- تغییر دادن تاریخ سند
- استفاده از مهر دیگران بدون اجازه مالک آن
- و سایر موارد
در ادامه این مقاله بیشتر در مورد هرکدام از این موارد با شما صحبت می‌کنیم.
ساختن سند یا نوشته
در این حالت از جرم جعل مادیف مرتکب جرم سند یا نوشته ای را میسازد که واقعیت ندارد. چنانچه این سند قابلیت اایجاد ضرر برای دیگران داشته باشد، ساختن آن و استفاده از آن جرم است.
شعبه پنجم دیوان عالی کشور در رای شماره 2574 خود در تاریخ 25/08/1319 اینطور بیان کرده است:
در مصالحه نامه ساختگی، مهر یا امضاء یا اثرانگشت منتسب به کسی که ورقه به نام او نوشته شده موجود نباشد، چون چنین ورقه ای هیچ‌گونه سندیتی ندارد، عمل مشمول موضوعه در قسمت جعل نبوده و جرم به شمار نمی‌آید.
ساختن مهر یا امضاء اشخاص رسمی یا غیررسمی
اگر فردی اقدام به جعل کردن و ساختن مهر افراد دیگر بکند، ولو اینکه از آن استفاده نکند مرتکب جرم شده است. البته مجازات این جرم میتواند متفاوت باشد. اگر مهر ساخته شود و از آن استفاده نشود، مجازاتی رخ نمیدهد مگر اینکه عمل انجام شده مشمول مواد 534 تا 537 قانون تعزیرات باشد.
ماده 534 قانون تعزیرات:
هر یک از کارکنان ادارات دولتی و مراجع قضایی و مامورین به خدمات عمومی که در تحریر نوشته ها و قراردادهای راجع به وظایفشان مرتکب جعل و تزویر شوند اعم از این که موضوع یا مضمون آن را تغییر دهند یا گفته و نوشته یکی از مقامات رسمی، مهر یا تقریرات یکی از طرفین را تحریف کنند یا امر باطلی را صحیح یا صحیحی را باطل یا چیزی را که بدان اقرار نشده است اقرار شده جلوه دهند علاوه بر مجازات های اداری و جبران خسارت وارده به حبس از یک تا پنج سال یا 165,000,000 تا 825,000,000 ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.
ماده 535 قانون تعزیرات:
هر کس اوراق مجعول مذکور در مواد (532)، (533) و (534) را با علم به جعل و تزویر مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از شش ماه تا سه سال یا به 165,000,000 تا 825,000,000 ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
ماده 536 قانون تعزیرات:
هر کس در اسناد یا نوشته‌های غیررسمی جعل یا تزویر کند یا با علم به جعل و تزویر آنها را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از سه ماه تا یک سال یا به 82,500,000 تا 330,000,000 ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
ماده 537 قانون تعزیرات:
عکسبرداری از کارت شناسایی، اوراق هویت شخصی و مدارک دولتی و عمومی و سایر مدارک مشابه در صورتی که موجب اشتباه با اصل شود باید ممهور به مهر یا علامتی باشد که نشان دهد آن مدارک رونوشت یا عکس میباشد، در غیر این صورت عمل فوق جعل محسوب می‌شود و تهیه کنندگان اینگونه مدارک و استفاده کنندگان از آنها به جای اصلی عالماً عامداً علاوه بر جبران خسارت به حبس از شش ماه تا دو سال و یا به 82,500,000 تا 330,000,000 ریال جزای نقدی محکوم خواهند شد.
امروزه اکثر افراد از مهر استفاده نمیکنند؛ اما در گذشته بیشتر افراد مهر مخصوص خودشان را داشتند.حالا فکر کنید یک نفر، مهر آقای مسنی را جعل کند تا پای یک برگه یا سند یا قرارداد را به جای ایشان مهر کند. صرف ساختن مهر در این حالت تحقق پیدا کرده است اما برای همه انواع جرم جعل مجازات یکسانی مشخص نشده است بنابراین باید ببینیم که فرد با استفاده از مهر جعل شده چه عملی را انجام میدهد تا مجازات ان عمل تعیین شود.
همچنین چنانچه فردی اقدام به ساختن مهر اداره های دولتی و خصوصی کند یا اینکه مهر و امضای اشخاص دولتی و رسمی را جعل کند، براساس قانون مجازات خواهد شد.
خراشیدن یا تراشیدن
در این حالت افراد با استفاده از تیغ یا چاقو بخشی از اعداد یا حروف متن سند را تراش میدهند طوری که تغییری در نوشته ایجاد می‌شود؛ مثلاً یک صفر از اعداد کسر می‌شود.یا اینکه یک اسم از وصیت نامه حذف می‌شود. یا اینکه با حذف یک حرف، هدف متن اصلی را تغییر میدهند؛ مثلاً اسم محسن به حسن تغییر داده می‌شود و حرف م حذف تراشیده می‌شود.
قلم بردن در سند
در این روش از جرم جعل مادی یک تغییر کوچک در متن ایجاد می‌شود؛ مثلاً یک بخش از سند ناخوانا می‌شود یا اینکه یک عدد به عدد دیگری تغییر می‌کند؛ مثلاً 1 به 2 تبدیل می‌شود و متن تغییر داده می‌شود.
الحاق و اثبات
الحاق کردن به معنای افزودن چیزی به سند است. این اضافه کردن میتواند از یک عدد تا یک اسم متفاوت باشد؛ مثلاً یک اسم دیگر را باه ورثه اضافه کند یا اینکه بخشی از یک حرف را محو کند. معنای محو کردن در حقیقت از بین بردن قسمتی از متن است و اثبات به معنای ثبات دادن و معتبر کردن یک بخش دیگر از سند است.
چنانچه فردی عمدا با استفاده از مواد شیمیایی یا هر روش دیگری نام یکی از ورثه را از وصیت حذف کند، جرم او ترکیبی از جرم جعل مادی و جعل معنوی است و مجازات آن نیز براساس همین مسئله تعیین می‌شود.
تقدم و تاخر در تاریخ
در یکی از موارد جعل، فرد اقدام به دستکاری در تاریخ سند می‌کند؛ مثلاً تاریخ چک را تغییر میدهد در این حالت صاحب چک میتواند اقدام به شکایت کیفری نماید و به جرم جعل طرف مقابل خود را به متهم کند.
الصاق یک نوشته به نوشته دیگر
در این حالت بخشی از نوشته به نوشته دیگری طوری متصل می‌شود که هر دوی آنها یکسان و درباره مورد یکسانی محسوب شوند.
استفاده از مهر بدون اجازه صاحب آن
یکی دیگر از مصادیق جرم جعل مادی این است که یک فرد بدون اجازه فرد دیگر از مهر او استفاده کند و با این کار به آن فرد یا دیگری ضرر وارد کند؛ بنابراین اگر از مهر فردی برای فروش مغازه او استفاده شود، جرم رخ داده اما مثلاً استفاده از مهر مغازه دار روی فرم خرید کالا توسط شاگرد او در نبود مالک مغازه که با هدف انجام معامله بوده و قصد دزدی و کلاهبرداری در آن نبوده جرم نیست.
آیا جرم جعل قابل گذشت است؟
باید بگوییم که این که جرم جعل مادی یا جعل معنوی قابل گذشت باشد یا نباشد بستگی به پرونده دارد. اگر جرم تعزیری باشد، شاکی در یکی از مراحل رسیدگی و تعقیب جرم یا به اجرا گذاشتن آن، رضایت داده و اعلام گذشت کند، مجازات فرد متوقف می‌شود. در جرم تعزیری شاکی تنها صاحب حق است و میتواند تعقیب و اجرای مجازات را متوقف کند.
اما یک سری از جرائم تعزیری نیستند و غیرقابل گذشتند. در این حالت حتی در صورت گذشت شاکی، قانون جرم واقع شده را پیگیری کرده و مجازات می‌کند.
جرائم غیرقابل گذشت چطور مشخص می‌شود؟
چنانچه در قانون یک جرم قابل گذشت اعلام نشود، آن جرم غیرقابل گذشت خواهد بود.
ماده 536 قانون مجازات اسلامی درباره عنصر قانونی جرم جعل میگوید:
هر کس در اسناد یا نوشته‌های غیررسمی جعل یا تزویر کند یا با علم به جعل و تزویر آنها را مورد استفاده قرار دهد علاوه بر جبران خسارت وارده به حبس از سه ماه تا یک سال یا به 82,500,000 تا 330,000,000 ریال جزای نقدی محکوم خواهد شد.
ماده 104 قانون مجازات اسلامی درباره جعل اسناد غیررسمی میگوید:
(اصلاحی 1403/02/25)- علاوه بر جرائم تعزیری مندرج در کتاب دیات و فصل حد قذف این قانون و جرائمی که به موجب قوانین خاص قابل گذشت می‌باشند، جرائم مندرج در مواد ((536)، (596)، (608)، (609)، (622)، (632)، (633)، (641)، (647)، (648)، (668)، (669)، (673)، (674)، (676)، (677)، (679)، (682)، (684)، (685)، (690) در مواردی که املاک و اراضی متعلق به اشخاص خصوصی باشد)، (692)، (693)، (694)، (697)، (698)، (699)، (700)، (716)، (717) و (744) کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) مصوب 1375/3/2 و شروع و معاونت در تمام جرائم مزبور، همچنین کلیه جرائم تعزیری درجه پنج و پایین‌تر ارتکابی توسط افراد زیر هجده سال در صورت داشتن بزه دیده، مشمول تبصره (1) ماده (100) این قانون و ماده (12) قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392/12/4 بوده و قابل گذشت است.
تبصره (الحاقی 1399/02/23)- حداقل و حداکثر مجازات های حبس تعزیری درجه چهار تا درجه هشت مقرر در قانون برای جرائم قابل گذشت به نصف تقلیل می‌یابد.
بر این اساس می‌توانیم بگوییم جعل اسناد غیررسمی قابل گذشت است اما چنانچه فردی اقدام به جعل اسناد رسمی‌کند، مرتکب جرمی غیرقابل گذشت شده است.
تماس فوری با تیم حقوقی متخصص در شهر شما
تماس با تلفن‌های 09150998001 و 09393106011