اعاده کردن در لغت به معنی جبران و بازگرداندن است. اعاده حیثیت به معنای جبران آبرویی است که در اثر ارتکاب جرم یا اتهام دروغین آسیب دیده است. به عبارتی اعاده حیثیت به معنی جبران زیان مادی و معنوی فرد است و از نظر قانونی به سه دسته تقسیم میشود:
- اعاده حیثیت به دلیل ارتکاب جرم
- اعاده حیثیت به دلیل بزه دیده بودن
- اعاده حیثیت به دلیل ناتوانی از اثبات جرم
و حالا مختصری درباره هرکدام با شما صحبت می‌کنیم:
اعاده حیثیت به دلیل ارتکاب جرم: لازم است بدانید حتی یک مجرم نیز میتواند تقاضای اعاده حیثیت کند. دلیل اجرای مجازات و کیفر یک جرم این است که فرد با تحمل مجازات پاک گردد و به سرای عمل خود برسد بنابراین فردی که کیفر مجازات خود را چشیده ، اعتبار و آبروی خود را پس میگیرد و جامعه باید یکبار دیگر او را بپذیرد. این اعاده حیثیت از طرف مجرم به معنی پذیرش او توسط جامعه بعد از اجرای مجازات است.
اعاده حیثیت به دلیل بزه دیده بودن: زمانی که فردی قربانی جنایتی میشود به او بزه دیده یا قربانی جرم گفته میشود همچنین این فرد به عنوان مدعی خصوصی شناخته میشود. این به این معناست که فرد میتواند خواستار احقاق حقوق خود باشد؛ بنابراین هر دعوای کیفری به شاکی حق اعاده حیثیت را می‌دهد؛ یعنی شاکی میتواند با تنظیم شکایت‌نامه از طرف مقابل به دلیل مجازات کردن او اعاده حیثیت کند.
اعاده حیثیت به دلیل ناتوانی از اثبات جرم: اعاده حیثیت در معنای عرفی آن شامل این مورد میشود. زمانی که شاکی یک دعوای کیفری را طرح کند و با یک شکایت‌نامه انتساب اتهام و جرمی را توسط متشاکی عنه مدعی شود باید دلایل قانونی محکمی را ارائه کند و ارتکاب جرم توسط متهم را ثابت کند. اگر شاکی نتواند این مسئله را که متهم جرم را مرتکب شده ثابت نماید، راه اعاده حیثیت کیفری برای متهم گشوده میشود.
در این مسئله پرونده قبلی توسط قاضی بررسی میشود و چنانچه قاضی اطمینان پیدا کند که دعوای شاکی دروغین و واهی بوده و دلایل کافی برای طرح شکایت وجود نداشته، او را به مجازات‌های مشخص‌شده در قانون محکوم میکند.
بیشتر بدانیم:
فرجام خواهی حقوقی چیست و چطور میتوان درخواست فرجام کرد؟
تعریف دو اصطلاح
لازم است با دو لفظ مهم افترا و مفتری آشنا شویم.
افترا: انتساب جرم به فرد دیگر که فرد نتواند آن را اثبات کند افترا گویند.
مفتری: به کسی که ارتکاب جرمی را به فرد دیگری نسبت می‌دهد مفتری میگویند.
افترا به چه معناست و حکم آن چیست؟
براساس ماده 697 کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی، چنانچه فردی به وسیله اوراق خطی یا چاپی یا روزنامه یا سخنرانی یا هر شیوه دیگری، امری را به فردی نسبت دهد و آن را انتشار دهد . براساس قانون مرتکب جرم شده و اگر نتواند صحت گفته‌های خود را با سند و مدرک اثبات کند، مشمول حد می‌گردد. مجازات چنین فردی بین یک ماه تا یک سال زندان و 74 ضربه شلاق است.
اما اگر فردی از فرد دیگری به عنوان بزه سرقت شکایت کندو نتواند سرقت را توسط او ثابت کند متهم میتواند نسبت به اعاده حیثیت از جرم سرقت اقدام کند.
دفاع در برابر جرم افتراء
چنانچه فردی جرم افتراء را انجام دهد، در صورت شکایت اعاده حیثیت ، مورد تعقیب کیفری قرار میگیرد. در این صورت فرد میتواند با بیان کردن موارد ذیل به عنوان دفاعیه،مانع از محکومیت خود گردد.
- اگر متهم بیان کند که قصدی خیرخواهانه و به نفع امور و منابع کشور داشته است و سخنان او در راستای وطن پرستی بوده است.
- اگر متهم بیان کند که فردی که جرمی را به او نسبت داده قبلا زبانا رضایت خود را بیان داشته است.
- اگر فرد از حرف خود دفاع کند که من مطابق حقایق چنین سخنانی گفته ام میتواند از محکومیت رها شود اگرچه قبلا حکم به عدم حق داشتن فرد در دادگاه جزائی ثابت شده باشد.
طرح شکایت افترا و اعاده حیثیت به چه صورت است؟
چنانچه فردی به هرنحو قربانی شکایتی دروغین شده اند و آبروی آنها آسیب دیده و حیثیتشان لکه دار شده ، میتواند با طرح شکایت علیه فرد افترا زننده حقایق را افشا کنند و فرد دروغگو را به سزای خود برسانند. کافی است با داشتن ادله لازم به یک وکیل پایه یک دادگستری در مشهد مراجعه کنند و در زمینه دعوا با وکیل مشورت کنند و شکایت خود را به طور قانونی دنبال کنند.
همانطور که پیشتر گفتیم ماده 697 قانون مجازات اسلامی در این زمینه به فرد آسیب دیده اجازه داده است که از آبروی خود دفاع کند و از افترا زننده شکایت کند. بنابراین فرد شکایت افترا را به دادسرا تسلیم میکند و تقاضای تعقیب مفتری را می نماید. سپس مفتری به دادگاه احضار میشود تا از خود دفاع کند.
شاکی چگونه میتواند جرم افترا را اثبات کند؟
یکی از سوالات مهم در این قضیه این است که شاکی چطور میتواند اثبات کند که جرم افترا در مورد او رخ داده است و از محضر دادگاه تقاضای اعاده حیثیت نماید؟ اگر در زمینه شکایت خود با یک وکیل کیفری در مشهد مشورت کرده باشید میدانید که در مورد افترا ، آن بخش از صحبت های فرد که مورد اعتراض واقع شده باید حامل یک افترا یا اتهام دروغین باشد. یعنی یکی از ویژگیهای زیر را داشته باشد:
- مطابق قانون سخن توهین آمیز هر حرف و جمله ای است که باعث بی اعتباری یا بدنامی فرد شود یا دیدگاه جامعه را نسبت به او تغییر دهد و او را مورد تحقیر و اهانت قرار دهد یا در محل کار و زندگی به اعتبار و آبرو و کار فرد صدمه بزند.
- سخنی که متهم بیان کرده باید به شاکی منتسب شده باشد. یعنی نمیتوان بابت هر جمله ای شکایت کرد و باید آن افترا مستقیما به فرد نسبت داده شده باشد .
- افترا باید منتشر شده باشد. یعنی به فردی به جز شاکی بیان شده باشد . به عنوان مثال افترای زده شده در حضور جمع بیان شده باشد یا دهان به دهان بچرخد و بین افراد پخش گردد.
- آن سخن یا افترا باید موجب خسارت به آبرو و اعتبار شاکی شده باشد. به عنوان مثال در افترای رسانه ای ، شاکی باید اثبات کند یا مدرک و شاهدی بیاورد که انتشار گفته های فرد را ثابت کند و اثبات کند که این سخنان باعث خسارت و زیان به او شده است.
چنانچه وقوع جرم افترا اثبات شود، مفتری مطابق قانون مجازات خواهد شد تا آبروی آسیب دیده فرد شاکی جبران شود. اما علاوه بر این مجازات، در قانون راههایی نیز برای جبران خسارت معنوی مشخص شده است.
مطابق ماده 1 قانون مسئولیت مدنی، چنانچه فردی بدون داشتن مسئولیت مدنی و عمدا یا به خاطر بی احتیاطی نسبت به سلامتی، آزادی مال ، آبرو یا شهرت تجاری هر فرد موجب آسیب به حیثیت و آبروی فرد گردد، مسئولیت جبران خسارت مادی یا معنوی ناشی از عمل خود خواهد بود.
ماده 698 قانون مجازات اسلامی در این مورد بیان میدارد: «هرکس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیلهٔ نامه، شکوائیه، مراسلات، عرایض، گزارش یا توزیع هرگونه اوراق چاپی یا خطی با امضا یا بدون امضا اکاذیبی را اظهار کند یا به همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت راساً یا به عنوان نقل قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه به طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر واقع شود یا نه علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از ۲ ماه تا ۲ سال و یا شلاق تا ۷۴ ضربه محکوم شود.»
شیوه عمل دادگاه مورد پرونده های اعاده حیثیت
تمام دعاوی کیفری موجب اعاده حیثیت کیفری از سمت متهم نمی‌شود. در بیشتر مواردی که متهم بعد از برائت از اتهام قبلی برای اعاده حیثیت کیفری اقدام میکند نتیجه‌ای به دست منمی آورد؛ یعنی متهم نمی‌تواند شاکی قبلی خود را مجازات کند زیرا اثبات این مسئله که شاکی در دعوای خود به صورت صوری عمل کرده است ساده نیست و قضاوت در این مورد به‌سادگی انجام نمی‌گیرد.
به عبارت دیگر درخواست اعاده حیثیت بعد از دعوی کیفری معمولاً نتیجه‌بخش نیست زیرا اگر به جز این بود هیچ شاکی‌ای شجاعت بیان دعوا و شکایت را نمی‌داشت. حتی اگر شاکی به طور واقع قربانی جرم باشد هم گاهی ترس از این اعاده حیثیت و عدم اثبات ممکن است از طرح شکایت خودداری کند.
مراحل رسیدگی به دعوای اعاده حیثیت
فرآیند رسیدگی به درخواست اعاده حیثیت شامل مراحل زیر است:
- تنظیم دادخواست اعاده حیثیت توسط متقاضی یا وکیل او.
- تقدیم دادخواست به دادگاه صالح (در بیشتر موارد دادگاه کیفری ۲ یا دادگاه صادرکننده حکم قبلی).
- ارجاع پرونده به قاضی رسیدگی‌کننده جهت بررسی مستندات، سوابق متقاضی، و شرایط قانونی.
- جلسه رسیدگی حضوری یا غیابی بسته به نظر قاضی و وضعیت طرفین.
- صدور رأی مبنی بر پذیرش یا رد اعاده حیثیت. اگر رأی صادره مثبت باشد، در صورت درخواست متقاضی، گواهی اعاده حیثیت صادر میشود.
تفاوت اعاده حیثیت کیفری و حقوقی
اعاده حیثیت ممکن است در دو قالب کلی مطرح شود: کیفری و حقوقی. دانستن تفاوت این دو، برای تشخیص درست نوع دعوا و مسیر رسیدگی، ضروری است.
اعاده حیثیت کیفری، زمانی مطرح میشود که شخصی به دروغ متهم به ارتکاب جرم شده باشد یا اتهامی ناروا به او نسبت داده شده باشد. در این حالت، پس از اثبات کذب بودن اتهام و بی‌گناهی فرد، وی میتواند جهت احقاق حق و جبران آسیب‌های معنوی و اجتماعی که به واسطه اتهام تحمل کرده، درخواست اعاده حیثیت نماید. نمونه‌ی آن را در افترا، نشر اکاذیب، و اتهامات بی‌اساس می‌بینیم.
در مقابل، اعاده حیثیت حقوقی معمولاً مربوط به افرادی است که پیشتر به موجب حکم قطعی کیفری محکوم شده‌اند و پس از گذشت مدت معین از اجرای کامل مجازات (مثلاً ۷ سال در جرائم عمدی)، خواهان بازگرداندن اعتبار و آبروی خود در جامعه هستند. در این نوع، فرد مجازاتش را تحمل کرده و طبق شرایط خاصی که در قانون آمده، میتواند برای اعاده حیثیت اقدام کند تا سوابق کیفری‌اش از بین برود.
چه جرائمی امکان اعاده حیثیت ندارند؟
طبق قانون، همه‌ی جرایم قابلیت اعاده حیثیت ندارند. برخی جرایم به دلیل شدت و ماهیت غیرقابل اغماض خود، از دایره اعاده حیثیت خارج شده‌اند. از جمله:
- محکومان به جرائم علیه امنیت کشور مانند جاسوسی، محاربه، بغی و افساد فی‌الارض.
- محکومان به جرائم سازمان‌یافته یا جنایت علیه بشریت.
- محکومان به قصاص و حدودی که با قتل عمد همراه باشند.
- محکومان به جرایم منافی عفت عمومی که از منظر شرعی و قانونی سنگین تلقی می‌شوند.
در چنین مواردی، قانون‌گذار اعاده حیثیت را نپذیرفته زیرا جامعه بازگشت این افراد را به عنوان «بی‌گناه» قبول ندارد و حفظ نظم عمومی اقتضا میکند که سابقه‌ی کیفری آنان باقی بماند.
مدت زمان لازم برای درخواست اعاده حیثیت
یکی از مهم‌ترین نکات در اعاده حیثیت، رعایت مهلت قانونی برای ارائه درخواست است. بر اساس ماده ۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی، اعاده حیثیت صرفاً پس از گذشت مدت‌زمان مشخصی از اجرای کامل مجازات ممکن است:
- در جرایم عمدی با مجازات سالب آزادی بیش از ۲ سال: ۷ سال از زمان اجرای حکم
- در جرایم عمدی با مجازات حبس کمتر از ۲ سال یا شلاق تعزیری: ۳ سال
- در جرایم تعزیری درجه‌های ۶ تا ۸: ۲ سال
در این مدت فرد باید رفتار مناسبی داشته باشد، مرتکب جرم جدیدی نشده باشد و سوابق خوبی از خود نشان داده باشد. همچنین، گذر این مدت به تنهایی کافی نیست؛ بلکه فرد باید رسماً برای اعاده حیثیت اقدام کند.
نمونه حکم اعاده حیثیت
دادگاه عمومی کیفری شماره [___]
به ریاست آقای/خانم قاضی [نام قاضی]
دادنامه شماره: []
تاریخ: []
موضوع پرونده:
درخواست اعاده حیثیت
خواهان: [نام و نام خانوادگی خواهان]
خوانده: [نام و نام خانوادگی خوانده یا شاکی سابق]
خواسته:
صدور حکم مبنی بر اعاده حیثیت و رفع سوء پیشینه کیفری خواهان
رأی دادگاه:
با توجه به محتویات پرونده و مدارک ارائه شده و پس از بررسی مستندات، دادگاه به شرح زیر رأی می‌دهد:
نظر به اینکه خواهان پرونده قبلی کیفری شماره [] در تاریخ [] به موجب حکم شماره [___] از بابت اتهام [ذکر اتهام] به مجازات محکوم شده بود، لیکن پس از اجرای کامل مجازات و گذشت مدت قانونی مقرر در ماده ۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی، و با توجه به مدارک و گواهی‌های ارائه شده دال بر حسن رفتار و عدم ارتکاب جرم جدید، خواهان استحقاق اعاده حیثیت را دارا می‌باشد.
لذا دادگاه با استناد به ماده ۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی و مواد مرتبط دیگر، حکم میکند:
- حکم سابق قطعی و سوابق کیفری مربوط به موضوع پرونده یاد شده، نسبت به خواهان لغو و حیثیت حقوقی وی اعاده شود.
- مراتب به مراجع ذیربط اعلام و نسبت به پاک شدن سوابق کیفری خواهان اقدام گردد.
رای صادره قطعی است.
رئیس دادگاه
[امضا و مهر]
وکیل اعاده حیثیت در مشهد
چنانچه درگیر یک مسئله اعاده حیثیتی شدید لازم است قبل از طرح دعوا شواهد و دلایل را به دقت بررسی کنید و نسبت به قانونی بودن شواهد اطمینان حاصل کنید. برای این کار می‌توانید به یک وکیل اعاده حیثیت در مشهد مراجعه کنید . موسسه حقوقی مهر آرتا نوین با داشتن وکلایی کارآزموده و با تجربه در شهر مشهد برای رفع مشکل شما اقدام کند.