نکاح شغار چیست و چه شرایطی دارد؟ تفاوت عقد شغار با عقد موقت و عقد دائم چیست؟ ما در این مقاله درباره شرایط عقد شغار با شما گفتگو می‌کنیم.
ازدواج یکی از پایه‌ای‌ترین مسائل اجتماعی است. ایجاد رابطه زوجیت بین یک مرد و زن موجب تشکیل خانواده می‌شود و افرادی که رابطه ازدواج را می‌پذیرند باید بتوانند از حقوق قانونی بهره ببرند؛ یعنی زن و مرد در مقابل انجام وظایف و تکالیف ازدواج، حقوقی پیدا می‌کنند.
در دوره صدر اسلام نوعی از ازدواج رایج بوده که در آن برای زن مهریه مشخص نمی‌شود. با توجه به ابهاماتی که درباره این نوع ازدواج و قانونی بودن آن وجود دارد، لازم است درباره این نوع از نکاح و شرایط نکاح شغار توضیحاتی را بیان کنیم.
نکاح شغار چیست؟
عقد نکاح موجب می‌شود که زن و مرد حقوق و تکالیفی در قبال هم داشته باشند. به‌طورکلی عقد نکاح را در دو دسته نکاح دائم و نکاح موقت تقسیم می‌کنند و زن و مرد پس از خواندن صیغه عقد به یکدیگر محرم و حلال می‌شوند.
البته چنین عقدی تنها درصورتی‌که شرایط صحت عقد در آن وجود داشته باشد و دو طرف رضایت و قصد ازدواج داشته باشند درست است. یکی از انواع عقد نکاح، نکاح شغار است لفظ شغار در عربی به معنای خالی بودن است و مفهوم آن نبودن مهریه برای زن است. این نوع از نکاح پیش از اسلام رایج بوده و امروزه در بسیاری از کشورها دیده می‌شود.
نکاح شغار نوعی از عقد است که در آن برای زن مهریه مشخص نمی‌شود؛ یعنی یک فرد، خواهر یا دختر خودش را به عقد فرد دیگری درمی‌آورد و به جای تعیین مهریه برای زن، طرف مقابل نیز دختر یا خواهر خودش را به عقد او درمی‌آورد. این نوع از ازدواج به این معنا است که مهریه زنی که در ازدواج اول بوده، حق ازدواج برادر او با یک زن دیگر است. این نوع ازدواج زن را از حق شرعی خود که مهریه است محروم می‌کند و موجب سود مردان می‌گردد. از نظر قوانین شرع اسلام مهریه یکی از شرایط لازم برای ازدواج است بنابراین چنین ازدواجی باطل است.
برای مطالعه بیشتر:
شرایط باطل کننده عقد
شرایط نکاح شغار
در مقاله‌های پیشین بیان داشتیم که برخی از شرایط عقد نکاح شامل رضایت زن و مرد و مشخص شدن مهریه برای زن است. در نکاح شغار برای هیچ یک از زنان مهریه‌ای مشخص نشده است و این ازدواج صرفاً موجب بهره‌مندی مردان می‌شود. به عبارتی زن مانند یک کالا معامله می‌گردد؛ اما در عقد دائم و موقت مهریه مشخص‌شده به خودزن تعلق دارد و نه به پدر و برادر او.
همچنین لازمه عقد قصد و رضایت دو طرف از ازدواج است؛ بنابراین چنانچه هر دو زن قصد نکاح شغار نداشته باشند، عقد باطل می‌گردد. البته باید بدانید که این نوع عقد کاملاً باطل است و توضیح آن در اینجا به دلیل رواج آن در بخشی از فرهنگ‌های سنتی می‌باشد.
نحوه نکاح شغار
گفتیم که عقد شغار باطل است؛ اما در چه شرایطی ازدواج صورت گرفته میان دو طرف را شغار دانسته و می‌توان آن را باطل کرد؟
در نکاح شغار یکی از مردان، می‌گوید «دختر یا خواهر خود را به عقد نکاح تو درآوردم؛ درصورتی‌که دختر یا خواهر خود را به عقد نکاح من درآوری و مهریه هرکدام از آنان، ازدواج دیگری باشد» و این موضوع، توسط طرفین، موردپذیرش قرار می‌گیرد.
حکم شرعی نکاح شغار
با توجه به اینکه نکاح شغار هیچ‌کدام از شرایط عقد نکاح را ندارد و مهریه برای زن مشخص نشده، حتی درصورتی‌که زن بر این نوع از عقد رضایت داشته باشد، باز هم این عقد صحیح نیست و باطل است و برای زن‌ها وظایف زوجیت ایجاد نمی‌کند. فرقی نمی‌کند که این نکاح شغار دائم باشد یا موقت
برای پاسخ به سؤالات خود در مورد نکاح شغار به گروه تلگرامی مشاوره حقوقی موسسه مهر آرتا نوین سری بزنید و پاسخ سؤالات حقوقی خود را از کارشناسان ما بگیرید.
تفاوت نکاح شغار با ازدواج‌های رایج در ایران
برخلاف نکاح شغار که در آن زن فاقد مهریه است و عقد میان دو مرد برای تبادل زنان تنظیم می‌شود، در ازدواج‌های رایج در ایران (اعم از دائم یا موقت)، مهریه به عنوان یک حق مالی مستقل برای زن در نظر گرفته می‌شود. در ازدواج‌های شرعی، رضایت زن شرط اصلی است و هیچ فردی (پدر، برادر یا سرپرست) نمی‌تواند بدون تعیین مهریه یا بدون رضایت زن، او را به عقد کسی درآورد.
اگر بعد از عقد شغار، مهریه تعیین شود آیا عقد صحیح می‌شود؟
طبق نظر اکثر فقهای شیعه، اگر ماهیت عقد شغار در ابتدا بر اساس معاوضه دختران یا خواهران و بدون مهریه تنظیم شده باشد، عقد از اساس باطل است؛ حتی اگر بعداً مهریه تعیین شود. بنابراین اصلاح بعدی نمی‌تواند موجب صحت عقد شود.
تنها راه صحیح ازدواج این است که عقد شغار باطل اعلام شده و عقد جدیدی با مهریه مشخص و رضایت زن جاری گردد.
آیا نکاح شغار جرم محسوب می‌شود یا فقط باطل است؟
در حال حاضر نکاح شغار در قانون مجازات اسلامی به‌عنوان جرم شناخته نشده است، اما چون عقد باطل است، آثاری مانند محرمیت، تمکین، مهریه و ارث برای آن در نظر گرفته نمی‌شود. همچنین اگر عقد شغار منجر به روابط زناشویی شود، از نظر فقهی و در صورت اثبات، ممکن است عنوان زنا بر آن صدق کند.
سوالات متداول درباره نکاح شغار
۱. آیا نکاح شغار در قانون ایران وجود دارد؟
خیر. نکاح شغار در قانون مدنی ایران تعریف نشده و از نظر فقهی نیز باطل شناخته می‌شود.
۲. آیا اگر مهریه بعد از عقد تعیین شود، عقد شغار صحیح می‌شود؟
خیر. عقد شغار از ابتدا باطل است و تعیین مهریه بعدی موجب صحت آن نمی‌شود.
۳. اگر یکی از زنان در عقد شغار به رابطه رضایت داده باشد، باز هم عقد باطل است؟
بله. حتی با رضایت طرفین، چون یکی از شروط اصلی عقد یعنی مهریه وجود ندارد، عقد باطل است.
۴. آیا نکاح شغار در برخی مناطق ایران هنوز انجام می‌شود؟
متأسفانه بله. در برخی مناطق با سنت‌های خاص، این نوع ازدواج به‌صورت پنهانی یا ناآگاهانه انجام می‌شود که نیازمند آگاه‌سازی فرهنگی و حقوقی است.
۵. اگر کسی عقد شغار انجام داده باشد، باید چه کند؟
برای حفظ حقوق شرعی و قانونی، باید درخواست ابطال عقد را در دادگاه خانواده مطرح کند و اگر قصد ادامه رابطه را دارد، عقد شرعی صحیح جدید میان زوجین جاری شود.