قسامه در دادگاه-همان‌طور که گفتیم هر فردی که ادعای حقی داشته باشد باید بتواند با دلایل قانونی ادعای خود را ثابت کند. یکی از دلایل این قانون اثبات دلایل جنایت است. بر اساس قانون، روش‌های اثبات جنایت در دعاوی مواردی مانند شهادت، اقرار، امارت، سوگند و قسامه است. در ادامه‌ی این مقاله هرکدام از این موارد را توضیح خواهیم داد.
ادلۀ اثبات دعوی
شهادت: شهادت به معنای اقرار فردی به جز طرفین دعوا بر وقوع یک جرم، اتفاق یا عدم وقوع آن است. به همین دلیل در دادگاه‌ها از مدعی خواسته می‌شود که اگر بر درستی یا نادرستی ادعای خود شاهدی دارد، برای شهادت دعوت کند. حدنصاب تعداد شهادت دهندگان در تمام دادگاه‌ها دو شاهد مرد است. مگر اینکه آن دعوی به یکی از موارد زنا، لواط، تفخیذ و مساحقه مرتبط باشد که حکم شرعی برای شهود آن وجود دارد.
اقرار یا اعتراف: یکی از مهم‌ترین دلایل اثبات یک ادعای کیفری در محاکم اقرار است. به این معنا که متهم یا یکی از متهمین به انجام عمل فوق اعتراف می‌کند. از نظر قانونی حد نساب اقرار برای تمام جرایم یکی است مگر آن دسته از جرائم مانند لواط، زنا، شرب خمر، مساحقه، سرقت و قذف که تعداد آن بیشتر است.
سوگند: چنانچه دلایل کافی برای اثبات یک ادعا وجود نداشته باشد یا دلایل ارائه‌شده برای قاضی علم به واقعه را ایجاد نکند، مدعی می‌تواند با سوگند خوردن، خدا را شاهد ادعای خود قرار دهد.
علم قاضی: پس از شهادت شهود و بررسی مستندات پرونده مانند اسناد کتبی، تصاویر دوربین، نظر کارشناسان و … قاضی دادگاه به نظری می‌رسد و حکم قطعی خود را در زمینه دعوی یاد شده اعلام می‌کند.
در صورت فقدان ادله کافی اثبات یک ادعا از چه راهی امکان‌پذیر است؟
در بعضی موارد ممکن است فرد برای اثبات ادعای خودش دلایل معتبری نداشته باشد که در دادگاه ارائه کند، قانون‌گذار برای حل این مشکل بیان کرده است چنانچه دلایلی وجود داشته باشد که موجب ظن و شک قاضی شود، فرد مدعی یا طرف مقابل او می‌توانند در صورت وجود لوث با اقامۀ قسامه ادعایش را ثابت کند.
لوث چیست؟
مطابق قانون لوث عبارت است از وجود شواهد و مستنداتی که موجب ایجاد ظن و گمان قاضی به ارتکاب یک جرم یا نحوۀ ارتکاب آن توسط متهم شود. به عنوان مثال اگر کسی را با لباس خون‌آلود و خنجر خونین در صحنۀ قتل بگیرند حتی اگر شاهدی هم بر واقعه وجود نداشته باشد.
قسامه چیست؟
قسامه به سوگندهایی میگویند که در صورت نبودن دلایل دیگر به جز سوگند خود متهم، شاکی پرونده می‌تواند برای اثبات جرائم عمدی یا غیرعمدی یا ویژگی‌های جنایت از آن استفاده کند و متهم نیز می‌تواند از آن برای رد این نوع از اتهام استفاده کند.
برای تحقق پیدا کردن قسامه درصورتی‌که در دادگاه ادله‌ی لوث وجود داشته باشد، دادگاه ابتدا به متهم فرصت می‌دهد که اگر دلیلی برای رد ادعا و اثبات بی‌گناهی خود دارد ارائه کند، چنانچه متهم دلیل قانع‌کننده‌ای به دادگاه ارائه کند، می‌تواند تبرئه شود؛ اما اگر متهم نتوانست بی‌گناهی خودش را اثبات کند، شاکی برای اثبات ادعای خود می‌تواند از متهم تقاضای قسامه کند یا اینکه خودش اقامۀ قسامه نماید. اگر شاکی از متهم تقاضای قسامه کرد و متهم قسامه را ادا نکرد، به دیه محکوم می‌شود اما در صورت اقامۀ قسامه، متهم تبرئه می‌شود و شاکی حق ندارد درباره این موضوع یا قسامه شکایتی را علیه متهم انجام دهد.
شرایط اعتبار قسامه
برای اینکه قسامه اعتبار داشته باشد باید شرایطی برقرار باشد. در ادامۀ این مطلب به بیان این شرایط خواهیم پرداخت:
- برای تحقق اقامه باید ابتدا لوث وجود داشته باشد.
- در قسامه نیازی نیست که فرد سوگند خورنده از وقایع رخ داده اطلاعات دقیق داشته باشد و علم او در موردی که به آن سوگند یاد می‌خورد برای دادگاه کفایت می‌کند.
- لازم نیست که قاضی حتماً منبع سخنان فرد سوگند خورده را بداند مگر اینکه قاضی تشخیص بدهد که فرد موردنظر بر اساس علم قسم یاد نکرده و سخنان او بر اساس ظن و گمان است.
- در قسامه تمام قوانین مشخص‌شده در قسم باید رعایت شود.
- اداکنندگان سوگند در قسامه باید از کسانی باشند که اطلاع آنها بر وقوع حادثه یا جنایت فوق موجه باشد؛ بنابراین هرکسی نمی‌تواند با ادعای قسامه، بر یک پرونده شهادت دهد.
راه‌های اثبات جنایت از طریق قسامه
در این بخش از مقاله به روش ثابت کردن جنایت‌ها از طریق سوگند و قسامه می‌پردازیم.
چه کسی می‌تواند برای اثبات جنایت مطالبۀ قسامه کند؟
طبق قانون تنها ولی یا وکیل مجنی علیه، صاحبان قصاص و دیه می‌توانند مطالبۀ قسامه کنند؛ بنابراین افرادی که از فرد کشته‌شده ارث می‌برند و دارای حق قصاص هستند می‌توانند خودشان اقامۀ قسامه کنند یا از متهم تقاضای قسامه کنند. همچنین ولی متهم و وکیل او نیز می‌توانند برای تبرئه کردن متهم از این حق استفاده نمایند.
همچنین نمی‌توان اقامۀ قسط را به جز افراد یاد شده به کس دیگری واگذار نمود اما چنانچه مجنی علیه یا هرکدام از اولیای دم که حق قصاص دارند و از او ارث می‌برند فوت کرده باشند، هرکدام از وارثان فرد فوت شده نیز می‌تواند از دادگاه تقاضای اقامه قسامه داشته باشد.
راه‌های اثبات جنایت در صورت لوث یا اختلاف اولیای دم
طبق ماده ۳۲۲ قانون مجازات اسلامی، درصورتی‌که عده‌ای از ورثه اصل جنایت یا برخی از ویژگی‌های وقوع جنایت را از متهم نفی کنند، درصورتی‌که برای قاضی این موضوع همچنان داری شک و گمان باشد، حق سایر اولیا دم برای مطالبه یا اقامه قسامه محفوظ می‌باشد
راه‌های اثبات جنایات بر اعضا با قسامه
در صورت جنایت عمدی یا غیرعمدی بر اعضا و منافع در صورت نبودن دلایلی به جز سوگند متهم، فردی که جنایت علیه او انجام گرفته می‌تواند به کمک قسامه جنایت مورد ادعا را ثابت کند و مطالبۀ دیه نماید:
الف- شش قسم در جنایتی که دیه آن به مقدار دیه کامل (۶۰۰ میلیون تومان ) است.
ب- پنج قسم در جنایتی که دیه آن پنج ششم دیه کامل (۵۰۰ میلیون) است.
پ- چهار قسم در جنایتی که دیه آن دو سوم دیه کامل (۴۰۰ میلیون)است.
ت- سه قسم در جنایتی که دیه آن یک دوم دیه کامل (۳۰۰ میلیون) است.
ث- دو قسم در جنایتی که دیه آن یک سوم دیه کامل (۲۰۰میلیون) است.
ج- یک قسم در جنایتی که دیه آن یک ششم دیه کامل (۱۰۰ میلیون) یا کمتر از آن است.
همچنین درصورتی‌که افراد کافی برای ادای سوگند وجود نداشته باشد، فردی که جنایت علیه او انجام شده می‌تواند به همان اندازه قسم را تکرار کند (بحث جنسیت در این مورد اهمیتی ندارد) همچنین درصورتی‌که مقدار دیه بیشتر از مقدار مشخص‌شده در بند قانونی ذکر شده و کمتر از مقدار مشخص‌شده در بند قبلی باشد، حدنصاب بیشتر باید رعایت شود.
آیا شاکی می‌تواند بعد از اقامۀ قسامه ی متهم شکایت خود را تجدید کند؟
خیر، چنانچه متهم برای برائت از جنایت از قسامه استفاده کند، شاکی نمی‌تواند با بینه یا قسامه دوباره دعوی را مطرح کند یا در دادگاه دیگری شکایت کند.
آیا در صورت وجود دلایل معتبر، قسامه باطل می‌شود؟
مطابق ماده 334 قانون مجازات اسلامی، چنانچه پس از اقامۀ قسامه و قبل از صدور حکم قطعی دادگاه، دلیل معتبری برخلاف قسامه پیدا شود یا ثابت شود که شرایط قسامه رعایت نشده، قسامه باطل می‌شود. همچنین چنانکه پس از صدور حکم قطعی دلایل معتبری پیدا شود، شکایت می‌تواند از طریق اعاده دادرسی پیگیری شود.
قتل عمد و غیرعمدی که پرداخت دیه منجر می‌شود، چگونه به کمک لوث یا قسامه ثابت می‌شود؟
قتل عمد موجب دیه، با قسم 50 مرد و قتل غیر عمد با قسم 25 مرد با وجود مشخص نبودن متهم و شک و تردید قاضی با قسامه ثابت می‌شود.
همین‌طور که می‌بینید اثبات یک جنایت پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد. قسامه، لوث، سوگند و شهادت هرکدام پیچیدگی‌های خود را از نظر قانونی دارد؛ بنابراین توصیه اکید ما به شما عزیزان این است چنانچه درگیر پرونده‌های این چنینی شدید، حتماً با یک پایه یک دادگستری در مشهد مشورت کنید تا بتوانید به بهترین نتیجه دست پیدا کنید و از حقوق خود دفاع نمایید.